Zasadniczą funkcją oleju silnikowego jest zabezpieczenie przed kontaktem metalu z metalem. Silnik zawiera setki ruchomych części, które muszą być odpowiednio zabezpieczone, jeżeli bowiem powierzchnie metalowe zetkną się ze sobą, to nastąpi ich zużycie, podczas gdy tarcie wzrośnie dramatycznie.
Tarcie niesie ze sobą ciepło, które z kolei zwiększa zużycie i zniekształca części ruchome silnika. Olej w silniku rozkłada się jako cienka, smarująca warstwa na wszystkich częściach metalowych, dzięki czemu podczas pracy poszczególne elementy prześlizgują się nad sobą przy minimalnym tarciu.